Η «κακοποίηση» στις ελληνικές επιχειρήσεις
Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και συγκεκριμένα το
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού πρόκειται να ξεκινήσει μια πολύ σημαντική έρευνα για το bullying στις ελληνικές
επιχειρήσεις. Πρόκειται για ένα «παράσιτο» που εμφανίζεται με συμπεριφορές που υπονομεύουν όχι μόνο την ποιότητα της ζωής στον εργασιακό χώρο – αλλά μπορεί να απειλήσει την ανταγωνιστικότητα είτε ακόμη και να θέσει σε κίνδυνο την επιβίωση των ίδιων των επιχειρήσεων, εφόσον αφεθεί αναπάντητη η διαβρωτική αποτελεσματικότητά του. Για το workplace bullying που «θα μπορούσε να αποδοθεί ως ψυχολογική παρενόχληση/κακοποίηση στον εργασιακό χώρο» είχε την καλοσύνη να μιλήσει στην «Κ» η καθηγήτρια κ. Νάνσυ Παπαλεξανδρή, αντιπρύτανις Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Προσωπικού του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
επιχειρήσεις. Πρόκειται για ένα «παράσιτο» που εμφανίζεται με συμπεριφορές που υπονομεύουν όχι μόνο την ποιότητα της ζωής στον εργασιακό χώρο – αλλά μπορεί να απειλήσει την ανταγωνιστικότητα είτε ακόμη και να θέσει σε κίνδυνο την επιβίωση των ίδιων των επιχειρήσεων, εφόσον αφεθεί αναπάντητη η διαβρωτική αποτελεσματικότητά του. Για το workplace bullying που «θα μπορούσε να αποδοθεί ως ψυχολογική παρενόχληση/κακοποίηση στον εργασιακό χώρο» είχε την καλοσύνη να μιλήσει στην «Κ» η καθηγήτρια κ. Νάνσυ Παπαλεξανδρή, αντιπρύτανις Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Προσωπικού του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
«Το φαινόμενο της κακής μεταχείρισης των εργαζομένων είναι, βέβαια, πολύ παλιό. Το bullying όμως είναι μια κατάσταση που τείνει να επεκταθεί σε εργασιακούς χώρους όπου οι υπόλοιποι όροι –όπως οι αμοιβές, τα ωράρια, το περιβάλλον, οι συνθήκες εργασίας- συμβαίνει να είναι ικανοποιητικοί. Μπορεί ακόμη να εμφανισθεί σε επιχειρήσεις και σε οργανισμούς όπου οι διοικήσεις τους προσπαθούν, όντως, να εξασφαλίσουν ένα καλό εργασιακό περιβάλλον» μας εξηγεί η κ. Παπαλεξανδρή και μας παραπέμπει σε έρευνα Αμερικανών ειδικών που χαρακτηρίζουν το φαινόμενο «επιδημία που εξαπλώνεται και υπονομεύει την εργασιακή απόδοση, την επαγγελματική εξέλιξη, συχνά και την κατάσταση υγείας των εργαζόμενων».
Τι είναι το bullying
Τι περιλαμβάνει, ωστόσο, το workplace bullying; Η κ. Παπαλεξανδρή μας δίνει τον ορισμό της εργασιακής αυτής κακοποίησης ως εξής: «πρόκειται για την επαναλαμβανόμενη κακοήθη ψυχοφθόρα συμπεριφορά κατά ενός εργαζόμενου εκ μέρους ενός είτε και περισσότερων εργαζομένων. Μπορεί να είναι ψυχολογική βία αλλά και συνδυασμός λεκτικών και άλλων παρεμβάσεων που δυσχεραίνουν το έργο του θύματος. Συνήθως, ξεκινά με επίθεση από έναν προς έναν. Μερικές φορές όμως εξελίσσεται σε γενικευμένη εκστρατεία κατά του στόχου. Εάν η κακομεταχείριση δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα από τους υπευθύνους, συνήθως, κλιμακώνεται. Και τότε ο εργασιακός χώρος μπορεί να μετατραπεί σε ένα εχθρικό δηλητηριασμένο περιβάλλον με υψηλή τοξικότητα. Ωστόσο, η κακομεταχείριση αυτή δεν είναι εύκολο να αντιμετωπισθεί με τη νομοθεσία –αν και υπάρχουν τέτοια παραδείγματα- επειδή είναι εξαιρετικά δύσκολο και χρονοβόρο για το θύμα να αποδείξει τη βλάβη που τελικά έχει υποστεί».
Και το χειρότερο «ο bully πείθει τους άλλους ότι οι ικανότητές του είναι αναντικατάστατες, τρομοκρατεί τους υφισταμένους του, ώστε να μη διαμαρτύρονται και συχνά εξασφαλίζει προαγωγές». Η κακομεταχείριση μπορεί όμως να προέρχεται και από τους υφισταμένους που «προστατεύονται» από τη μονιμότητά τους.
Ευδοκιμεί στο Δημόσιο
Η κ. Παπαλεξανδρή μας επισημαίνει ότι στη χώρα μας το θέμα δεν έχει ακόμη εξετασθεί ερευνητικά, έστω και αν οι κακές σχέσεις στον χώρο της εργασίας αναφέρονται ως ο κύριος λόγος αποχώρησης από την εργασία στον ιδιωτικό τομέα. «Το φαινόμενο πρέπει να μελετηθεί ιδίως σε χώρους όπου η κινητικότητα των εργαζόμενων είναι χαμηλή όπως, λόγου χάρη, είναι ο δημόσιος και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας. Οταν το κόστος της αποχώρησης είναι πολύ υψηλό, οι εργαζόμενοι δεν έχουν την πολυτέλεια να αποχωρήσουν και βιώνουν σιωπηλά την όποια κακομεταχείριση με τις επιπτώσεις που αυτή συνεπάγεται». Μας υπογραμμίζει επίσης τον πολύ σημαντικό ρόλο που παίζει η κουλτούρα της επιχείρησης στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Σε ένα περιβάλλον ανοιχτής επικοινωνίας και συνεργασίας με καλό εργασιακό κλίμα η συμπεριφορά του bully γρήγορα θα αντιμετωπισθεί και «εφόσον η ανωτάτη διοίκηση ενημερωθεί, θα τον αναγκάσει είτε να αλλάξει συμπεριφορά είτε να αλλάξει δουλειά».
Παλαιό το φαινόμενο του bullying -όσο και οι «ψευτοπαλικαράδες μαθητές στα σχολεία»- πρωτοσυζητήθηκε το 1979 στη Σουηδία και το 1989 στη Βρετανία - όπου σήμερα απασχολεί συστηματικά και ενεργά το εκεί Ινστιτούτο Μάνατζμεντ.
Πρόσφατη μάλιστα σχετική καταδικαστική απόφαση προλειαίνει προφανώς τον δρόμο και για τη νομοθετική αντιμετώπισή του. Επίσης, αμερικανικός νόμος θεωρεί υπεύθυνο όχι μόνο τον ένοχο αλλά και τον εργοδότη. Ωστόσο, τους επιστήμονες της Διοίκησης Επιχειρήσεων άρχισε να τους απασχολεί μόλις στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Και η «ανατομία» του φαινομένου θα ξεκινήσει ευτυχώς και στη χώρα μας από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Οι συνήθεις τακτικές
Οπως όλα τα απεχθή άτομα που ενδύονται τη λεοντή του «δυνάστη», έτσι και οι «bullies» έχουν τις δικές τους τακτικές κατά των εργαζομένων/στόχων τους. Σε αυτές περιλαμβάνονται:
-Αδικες κατηγορίες για ανύπαρκτα λάθη.
-Παράλογες απαιτήσεις στην εργασία.
-Κριτική για την ικανότητα του εργαζομένου και για άλλα θέματα άσχετα με αυτήν.
-Απειλές για απόλυση.
-Υβρεις, φωνές και εξευτελιστικά σχόλια.
-Αρνηση είτε υποβάθμιση των επιτευγμάτων του εργαζόμενου.
-Αποκλεισμός είτε τοποθέτηση στο «ψυγείο».
-Στέρηση συστηματικής πληροφόρησης και μέσων που επιτρέπουν την ομαλή εκτέλεση της εργασίας του.
Οι κατηγορίες
Οι εργασιακοί δυνάστες θα μπορούσε να καταταγούν και σε τρεις κατηγορίες: Στους «χρόνιους δυνάστες», άτομα ανασφαλή με υψηλά επίπεδα ναρκισσισμού και έμφυτη αντιπάθεια προς τους γύρω τους.
Σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα παρόμοια άτομα τείνουν να επιβραβεύονται και να προάγονται. Κατόπιν, στους «ευκαιριακούς δυνάστες» που δείχνουν τον κακό εαυτό τους όταν αυτό μπορεί να τους φανεί χρήσιμο για να ανέβουν ιεραρχικά είτε για να εξουδετερώσουν τον αντίπαλο.
Μπορεί να πρόκειται για άτομα ευφυή με υψηλές κοινωνικές ικανότητες που, κατά περίπτωση, δείχνουν ακόμη και μεγάλη καλοσύνη, αν αυτό είναι προς το συμφέρον τους. Αυτή είναι η πολυπληθέστερη κατηγορία και η πλέον δύσκολη να αντιμετωπισθεί.
Και, τέλος, είναι οι «παροδικοί δυνάστες» - που αποτελούν το μικρότερο ποσοστό- και είναι άτομα αδέξια και κοινωνικά ανίκανα που πληγώνουν τους γύρω τους από έλλειψη ευαισθησίας, συχνά χωρίς να συνειδητοποιούν τη βλάβη που προξενούν.
Σύμφωνα με πρόσφατη αμερικανική έρευνα το bullying πλήττει τον ένα στους έξι εργαζόμενους. Το 81% των bullies είναι προϊστάμενοι από τους οποίους το 50% γυναίκες. Στόχοι των γυναικών είναι κατά 77% οι γυναίκες. Τα προβλήματα υγείας που αναφέρθηκαν από τα θύματα είναι άγχος (94%), πονοκέφαλοι, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού.
